راهکارهای اجرایی رفع ناترازی انرژی

1. بهینه‌سازی مصرف انرژی و مدیریت تقاضا

توضیح: بهینه‌سازی مصرف انرژی از طریق اصلاح الگوی مصرف، فرهنگ‌سازی، و استفاده از فناوری‌های کم‌مصرف در بخش‌های خانگی، صنعتی، و تجاری می‌تواند ناترازی را کاهش دهد. این شامل استفاده از تجهیزات با راندمان بالا، عایق‌بندی ساختمان‌ها، و تشویق به صرفه‌جویی از طریق سیاست‌های قیمتی است.

اقدامات پیشنهادی:

اجرای طرح‌های تشویقی مانند بازار انرژی که افراد با مصرف کمتر از سقف مجاز، بتوانند مازاد اعتبار انرژی خود را بفروشند.

اصلاح نظام یارانه‌های انرژی برای کاهش مصرف غیرضروری.

آموزش و فرهنگ‌سازی برای کاهش مصرف در بخش خانگی و صنعتی.

مدت زمان بهره‌برداری:

کوتاه‌مدت (۶ تا ۱۲ ماه): اجرای طرح‌های تشویقی و اصلاح تعرفه‌ها.

میان‌مدت (۱۲ تا ۳۶ ماه): پیاده‌سازی فناوری‌های کم‌مصرف و عایق‌بندی.

هزینه مورد نیاز:

حدود ۲ تا ۵ میلیارد دلار برای اجرای طرح‌های کوتاه‌مدت (شامل تبلیغات، یارانه تجهیزات کم‌مصرف، و زیرساخت بازار انرژی).
۱۰ تا ۱۵ میلیارد دلار برای میان‌مدت (نصب تجهیزات و بازسازی زیرساخت‌های مصرف).

مزایا:

کاهش ۱۵ تا ۲۰ درصد مصرف انرژی در بخش خانگی و ۲۵ تا ۳۵ درصد در بخش صنعت.

هزینه کمتر نسبت به افزایش تولید.

چالش‌ها:

مقاومت اجتماعی در برابر اصلاح یارانه‌ها.
نیاز به هماهنگی بین نهادهای دولتی.

2. افزایش ظرفیت تولید انرژی (نفت، گاز، و برق)

سرمایه‌گذاری در میادین نفت و گاز، توسعه نیروگاه‌های جدید، و نوسازی زیرساخت‌های تولید برق می‌تواند عرضه انرژی را افزایش دهد.

اقدامات پیشنهادی:

سرمایه‌گذاری در میادین مشترک نفت و گاز برای افزایش استخراج.
احداث نیروگاه‌های جدید با تأکید بر انرژی‌های تجدیدپذیر (خورشیدی و بادی).
نوسازی نیروگاه‌های قدیمی برای افزایش راندمان.

مدت زمان بهره‌برداری:
میان‌مدت (۲۴ تا ۴۸ ماه): احداث نیروگاه‌های کوچک و تجدیدپذیر.
بلندمدت (۴۸ تا ۱۲۰ ماه): توسعه میادین نفت و گاز و نیروگاه‌های بزرگ.

هزینه مورد نیاز:
۳۰ میلیارد دلار برای بهبود ساختار تولید و شبکه برق در کوتاه‌مدت و میان‌مدت.
۵۰ میلیارد دلار یا بیشتر برای برنامه‌های ۲۰ساله (شامل میادین نفت و گاز).
۵ تا ۱۰ میلیارد دلار برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در میان‌مدت

مزایا:

افزایش پایدار عرضه انرژی.

کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی با توسعه تجدیدپذیرها.

چالش‌ها:

نیاز به سرمایه‌گذاری کلان و جذب سرمایه خارجی.

محدودیت‌های فناوری به دلیل تحریم‌ها.

3. اصلاح نظام قیمت‌گذاری انرژی

قیمت‌گذاری غیرواقعی انرژی (به‌ویژه ارزان بودن حامل‌های انرژی) باعث مصرف بی‌رویه شده است. اصلاح تدریجی قیمت‌ها می‌تواند انگیزه صرفه‌جویی را افزایش دهد.

اقدامات پیشنهادی:

واقعی‌سازی قیمت برق و گاز به‌صورت پلکانی.

تخصیص یارانه هدفمند به اقشار کم‌درآمد برای کاهش فشار اقتصادی.

مدت زمان بهره‌برداری:

کوتاه‌مدت (۶ تا ۱۸ ماه): اصلاح تعرفه‌ها و اجرای طرح‌های یارانه‌ای.

هزینه مورد نیاز:
۱ تا ۲ میلیارد دلار برای اجرای زیرساخت‌های یارانه هدفمند و اصلاح تعرفه‌ها.

مزایا:

کاهش شدت مصرف انرژی (ایران بالاترین شدت مصرف انرژی را در جهان دارد).

ایجاد منابع مالی برای سرمایه‌گذاری در تولید.

چالش‌ها:

احتمال نارضایتی عمومی.

نیاز به مدیریت دقیق برای جلوگیری از تورم.

4. توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر

سرمایه‌گذاری در انرژی‌های خورشیدی و بادی می‌تواند وابستگی به سوخت‌های فسیلی را کاهش دهد و ناترازی را در بلندمدت جبران کند.

اقدامات پیشنهادی:

احداث نیروگاه‌های خورشیدی و بادی در مناطق مستعد (مانند مناطق کویری).

ارائه مشوق‌های مالی برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی.

مدت زمان بهره‌برداری:

میان‌مدت (۲۴ تا ۶۰ ماه): احداث نیروگاه‌های کوچک و متوسط.

بلندمدت (۶۰ تا ۱۲۰ ماه): توسعه گسترده زیرساخت‌های تجدیدپذیر.

هزینه مورد نیاز:
۵ تا ۱۰ میلیارد دلار برای میان‌مدت.
۲۰ تا ۳۰ میلیارد دلار برای بلندمدت.

مزایا:

کاهش آلودگی و پایداری زیست‌محیطی.

کاهش فشار بر منابع فسیلی.

چالش‌ها:

نیاز به فناوری‌های وارداتی.

زمان‌بر بودن بازگشت سرمایه.

5. کاهش هدررفت انرژی در زنجیره تولید و توزیع

هدررفت انرژی در بخش‌های تولید، انتقال، و توزیع (مانند گازهای مشعل و اتلاف برق) قابل‌توجه است. بهبود زیرساخت‌ها می‌تواند این مشکل را کاهش دهد.

اقدامات پیشنهادی:

نوسازی شبکه انتقال و توزیع برق.

کاهش فلرینگ (سوزاندن گازهای همراه) در میادین نفتی.

مدت زمان بهره‌برداری:

میان‌مدت (۱۲ تا ۳۶ ماه): نوسازی شبکه توزیع.

بلندمدت (۳۶ تا ۶۰ ماه): کاهش فلرینگ.

هزینه مورد نیاز:
۵ تا ۸ میلیارد دلار برای نوسازی شبکه برق.
۳ تا ۵ میلیارد دلار برای کاهش فلرینگ.

مزایا:

صرفه‌جویی روزانه ۲۱۵ میلیون مترمکعب گاز و صادرات آن به نرخ بین المللی

افزایش راندمان تولید.

چالش‌ها:

نیاز به سرمایه‌گذاری و هماهنگی بین بخش‌های مختلف.

جمع‌بندی گزارش

ناترازی انرژی در ایران نیازمند ترکیبی از راهکارهای کوتاه‌مدت، میان‌مدت، و بلندمدت است.

– در کوتاه‌مدت، اصلاح قیمت‌گذاری و مدیریت مصرف با هزینه‌ای حدود ۳ تا ۷ میلیارد دلار و زمان ۶ تا ۱۸ ماه می‌تواند تا ۲۰ درصد مصرف را کاهش دهد.

– در میان‌مدت، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و نوسازی زیرساخت‌ها با هزینه ۲۰ تا ۳۰ میلیارد دلار و زمان ۲۴ تا ۶۰ ماه، عرضه و راندمان را بهبود می‌بخشد.

– در بلندمدت، سرمایه‌گذاری کلان ۵۰ میلیارد دلاری در تولید نفت، گاز، و برق طی ۵ تا ۱۰ سال ضروری است.

موفقیت این برنامه‌ها به جذب سرمایه خارجی، رفع تحریم‌ها، و هماهنگی بین نهادها و سازمانها بعنوان مثال در قالب معاونت انرژی بستگی دارد. اولویت با اصلاح و بهینه‌سازی مصرف است، زیرا هزینه کمتر و اثربخشی سریع‌تری دارد.

دکتر بابک آوند