۱. ارتقاء پالایشگاه‌های نفت و گاز

هدف: بهینه‌سازی پالایشگاه‌های موجود برای افزایش بهره‌وری، تولید سوخت‌های پاک‌تر (مانند بنزین و گازوئیل یورو ۵)، و کاهش تولید فرآورده‌های سنگین مانند نفت کوره.
وضعیت فعلی: ایران ۹ پالایشگاه نفت خام با ظرفیت حدود ۲.۳ میلیون بشکه در روز و یک پالایشگاه میعانات گازی (ستاره خلیج‌فارس) دارد. بسیاری از این پالایشگاه‌ها قدیمی بوده و نیاز به ارتقاء کیفی و کمی دارند.

هزینه تخمینی:

ارتقاء و بهینه‌سازی هر پالایشگاه: بسته به پیچیدگی و ظرفیت، بین ۱ تا ۳ میلیارد دلار برای هر پالایشگاه.
کل برای ۹ پالایشگاه موجود: حدود ۱۵ تا ۲۰ میلیارد دلار.

احداث پالایشگاه‌های جدید (مانند پالایشگاه‌های سیراف یا آدیش): هزینه ساخت هر بشکه ظرفیت پالایشی بین ۱۵.۰۰۰ تا ۲۵.۰۰۰ دلار (با توجه به پیچیدگی و تحریم‌ها). برای یک پالایشگاه ۱۰۰.۰۰۰ بشکه‌ای، حدود ۱.۵ تا ۲.۵ میلیارد دلار و برای چند پروژه مشابه (مثلاً ۵ پالایشگاه): ۷.۵ تا ۱۲.۵ میلیارد دلار.

جمع کل پالایشگاه‌ها: حدود ۲۲.۵ تا ۳۲.۵ میلیارد دلار.

۲. ارتقاء و توسعه صنعت پتروشیمی

هدف: افزایش ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی، تکمیل زنجیره ارزش، و توسعه صنایع پایین‌دستی (مانند تولید پلیمرها، مواد شیمیایی پیشرفته، و محصولات نهایی).

وضعیت فعلی: ایران حدود ۷۰ مجتمع پتروشیمی با ظرفیت تولید سالانه حدود ۹۰ میلیون تن دارد. هدف‌گذاری برنامه هفتم توسعه، رسیدن به ظرفیت ۱۳۰ میلیون تن تا سال ۱۴۰۷ است

هزینه تخمینی:

تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام پتروشیمی (جهش دوم و سوم): حدود ۲۰ تا ۳۰ میلیارد دلار برای افزایش ظرفیت ۴۰ میلیون تنی.
توسعه صنایع پایین‌دستی پتروشیمی (مانند واحدهای تولید پلاستیک، لاستیک مصنوعی، و مواد شیمیایی تخصصی): هر واحد پایین‌دستی متوسط بین ۵۰۰ میلیون تا ۲ میلیارد دلار. فرضاً برای ۲۰ پروژه پایین‌دستی: ۱۰ تا ۴۰ میلیارد دلار.

جمع کل پتروشیمی: حدود ۳۰ تا ۷۰ میلیارد دلار

۳. افزایش ظرفیت تولید نفت (بالادستی و استحصال از مخازن)

هدف: افزایش تولید نفت از حدود ۳.۸ میلیون بشکه در روز (در سال ۱۴۰۳) به ۴.۸ تا ۵.۸ میلیون بشکه در روز طبق برنامه هفتم توسعه، با تمرکز بر میادین مشترک و بهبود ضریب بازیافت

وضعیت فعلی: ایران حدود ۱۷۰ میدان نفتی و گازی دارد که بسیاری از آن‌ها نیاز به فناوری پیشرفته برای استحصال دارند. ضریب بازیافت مخازن ایران حدود ۲۰-۲۵٪ است که با فناوری‌های نوین می‌تواند بهبود یابد.

هزینه تخمینی:

توسعه میادین نفتی (بالادستی): هر ۱۰۰.۰۰۰ بشکه افزایش ظرفیت روزانه، حدود ۵ تا ۱۰ میلیارد دلار هزینه دارد. برای افزایش ۱ تا ۲ میلیون بشکه‌ای: ۵۰ تا ۱۰۰ میلیارد دلار.

پروژه‌های بهبود ضریب بازیافت (EOR): هر میدان متوسط بین ۱ تا ۵ میلیارد دلار. فرضاً برای ۲۰ میدان: ۲۰ تا ۱۰۰ میلیارد دلار
جمع کل بالادستی: حدود ۷۰ تا ۲۰۰ میلیارد دلار.

۴. احداث زیرساخت‌های مرتبط (خطوط لوله، مخازن، بنادر)

هدف: توسعه زیرساخت‌ها برای انتقال نفت خام، میعانات گازی، و فرآورده‌های نفتی، و افزایش ظرفیت صادرات.

خطوط لوله و ایستگاه‌های تقویت فشار: حدود ۵ تا ۱۰ میلیارد دلار.

در بخش ذخیره‌سازی مخازن و بنادر میز تخمین می‌شود ۵ تا ۲۰ میلیارد دلار (بسته به مقیاس پروژه‌ها، مانند توسعه بندر فجیره یا جاسک) نیاز باشد.

بعنوان جمع کل زیرساخت‌ها می‌توان حدودا ۱۰ تا ۳۰ میلیارد دلار را برآورد کرد.

جمع‌بندی تجمعی:

پالایشگاه‌های نفت و گاز: ۲۲.۵ تا ۳۲.۵ میلیارد دلار

پتروشیمی و صنایع پایین‌دستی: ۳۰ تا ۷۰ میلیارد دلار

افزایش تولید نفت (بالادستی): ۷۰ تا ۲۰۰ میلیارد دلار

زیرساخت‌های مرتبط: ۱۰ تا ۳۰ میلیارد دلار

کل هزینه تخمینی: ۱۳۵ تا ۳۳۵ میلیارد دلار

نکات تکمیلی

تحریم‌ها هزینه‌ها را افزایش داده و دسترسی به فناوری‌های پیشرفته را دشوار کرده است. برآوردها نشان می‌دهد هزینه‌های ساخت در ایران (مانند پالایشگاه سیراف) ممکن است تا ۲۰.۰۰۰ دلار به ازای هر بشکه ظرفیت باشد، در حالی که در شرایط عادی این رقم می‌تواند ۷.۰۰۰ تا ۸.۰۰۰ دلار باشد

در پایان یادآور می‌گردد جذب این حجم سرمایه‌گذاری نیازمند رفع تحریم‌ها و پذیرش FATF و CFT و پالرمو است در راستای جذب سرمایه‌گذاری خارجی می‌باشد، ضمن اینکه اجرای این پروژه‌ها ممکن است بین ۵ تا ۱۵ سال به طول بی‌انجامند، بسته به سرعت تأمین مالی و رفع موانع تحریمها.

دکتر بابک آوند