به گزارش فراز انرژی، بازار جهانی پلی‌وینیل کلراید (PVC) به‌عنوان یکی از مهم‌ترین پلیمرهای مصرفی جهان، طی دهه آینده با تغییرات ساختاری و رفتاری قابل توجهی در طرف عرضه و تقاضا مواجه خواهد شد. این تحولات نه‌تنها از منظر تغییرات تکنولوژیک و قوانین زیست‌محیطی حائز اهمیت‌اند، بلکه از دیدگاه راهبردهای سرمایه‌گذاری، رقابت منطقه‌ای و توسعه زنجیره ارزش نیز، پیامدهای ژرفی برای کشورهایی چون ایران خواهند داشت که ظرفیت بالای تولید کلر، اتیلن و مشتقات آن را در اختیار دارند. در ادامه، با تحلیل داده‌های جهانی، مسیر احتمالی تحولات بازار PVC تا سال ۲۰۳۰ بررسی می‌شود.

روندهای ساختاری در بازار جهانی PVC

بازار PVC از دهه ۱۹۶۰ میلادی تاکنون رشد پیوسته‌ای داشته و به‌عنوان ماده‌ای ارزان، سبک، مقاوم در برابر رطوبت و با قابلیت شکل‌پذیری بالا، در طیف وسیعی از کاربردها ازجمله صنایع ساختمانی، لوله‌کشی، کابل‌ها، بسته‌بندی، پزشکی و خودرو مورد استفاده قرار گرفته است. اما طی سال‌های اخیر، رشد تقاضا تحت تأثیر چند متغیر کلیدی قرار گرفته که بازتعریف زنجیره‌های تأمین و الگوهای مصرف جهانی را ضروری ساخته است.

نخست، فشارهای محیط‌زیستی به‌ویژه در اروپا و آمریکای شمالی، منجر به تدوین سیاست‌هایی برای کاهش استفاده از محصولات کلردار و پلاستیک‌های سخت بازیافت‌ناپذیر شده‌اند. دوم، افزایش نقش آسیا و به‌ویژه چین، هند و آسیای جنوب‌شرقی به‌عنوان قطب‌های اصلی مصرف و تولید، موجب تغییر مرکز ثقل بازار شده است. سوم، روند الکترونیکی شدن صنایع و رشد بازارهایی چون پنل‌های خورشیدی و کابل‌های برق فشار قوی، نیاز به فرمولاسیون‌های خاص و PVC با خواص پیشرفته را افزایش داده است.

در چنین بستری، بنگاه‌ها ناچار به تطبیق با فناوری‌های نوین، افزایش بهره‌وری انرژی، و بازیافت‌پذیری بالاتر شده‌اند. این موارد نه‌تنها تأثیر مستقیمی بر ترکیب و قیمت کاتالیست‌ها، افزودنی‌ها و نرم‌کننده‌های مورد استفاده در تولید PVC دارند، بلکه موجب تحول در استراتژی‌های عرضه و توسعه محصولات شده‌اند.

تحلیل جغرافیایی عرضه جهانی PVC

تا سال ۲۰۲۵، آسیا حدود ۵۷ درصد ظرفیت نصب‌شده جهانی PVC را در اختیار خواهد داشت که بخش عمده آن متعلق به چین است. چین با در اختیار داشتن بیش از ۲۵ میلیون تن ظرفیت تولید سالانه، از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان این محصول در جهان محسوب می‌شود. بسیاری از واحدهای چینی از فرآیند استیلن مبتنی بر زغال‌سنگ به جای اتیلن استفاده می‌کنند که موجب نگرانی‌های زیست‌محیطی گسترده شده است.

اما دولت چین از سال ۲۰۲۲ محدودیت‌هایی جدی بر توسعه واحدهای مبتنی بر زغال‌سنگ وضع کرده و به سمت تعطیلی تدریجی ظرفیت‌های پرآلاینده حرکت کرده است. این روند احتمالاً تا سال ۲۰۳۰ منجر به کاهش سهم زغال‌سنگ در خوراک واحدهای PVC و افزایش سهم اتیلن و فرآیندهای پاک‌تر خواهد شد. این موضوع اگرچه ممکن است باعث افزایش هزینه تولید در چین شود، اما زمینه رقابت‌پذیری بیشتر برای کشورهایی با خوراک‌های کم‌هزینه و پاک‌تر نظیر ایران، قطر و عربستان را فراهم می‌کند.

در آمریکای شمالی، تولید PVC عمدتاً بر پایه اتیلن و از طریق کلر آلکالی متمرکز است. مزیت نسبی این منطقه، دسترسی به گاز شیل و زیرساخت‌های پالایشگاهی است که موجب شده قیمت تمام‌شده محصولات همچنان رقابتی باقی بماند. با این حال، محدودیت در ظرفیت توسعه‌ای جدید به‌دلیل اشباع بازار داخلی و سخت‌گیری‌های زیست‌محیطی، رشد عرضه را در این منطقه کند کرده است.

اروپا نیز با مشکلات مشابهی مواجه است. بالا بودن قیمت انرژی، افزایش هزینه‌های انتشار کربن و محدودیت‌های زیست‌محیطی، موجب شده بسیاری از واحدهای قدیمی یا تعطیل شوند یا به ظرفیت‌های پایین‌تر تغییر وضعیت دهند. در نتیجه، وابستگی اروپا به واردات، به‌ویژه از خاورمیانه و آسیا، رو به افزایش گذاشته است.

خاورمیانه در این میان، با برخورداری از خوراک ارزان و زیرساخت‌های مجتمع‌سازی مناسب، به‌عنوان منطقه‌ای با پتانسیل بالای رشد عرضه مطرح است. ایران نیز با در اختیار داشتن منابع کلر (از طریق الکترولیز آب نمک) و اتیلن (از اتان گازی)، می‌تواند در زمره تأمین‌کنندگان مهم بازار جهانی قرار گیرد؛ مشروط بر آنکه موانع تحریمی و زیرساختی برطرف گردد.

تحلیل روند جهانی تقاضای PVC

با وجود فشارهای محیط‌زیستی در برخی مناطق، تقاضای جهانی برای PVC همچنان روندی صعودی دارد. طبق پیش‌بینی مؤسسه GlobalData، مصرف جهانی PVC از حدود ۴۸ میلیون تن در سال ۲۰۲۳ به بیش از ۶۰ میلیون تن در سال ۲۰۳۰ خواهد رسید. این رشد عمدتاً ناشی از گسترش بازارهای نوظهور، توسعه زیرساخت‌ها و افزایش تقاضا در بخش‌های ساختمانی و انرژی خواهد بود.

در چین، اگرچه نرخ رشد سالانه مصرف در حال کاهش است، اما به‌دلیل عظمت بازار داخلی، این کشور همچنان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده باقی خواهد ماند. پروژه‌های زیرساختی، مسکن ارزان‌قیمت و توسعه شبکه‌های برق و آب، تقاضای مستمری برای لوله‌ها، کابل‌ها و پوشش‌های ساختمانی ایجاد می‌کند. همچنین افزایش صادرات محصولات نهایی به بازارهای آفریقا و آمریکای لاتین، از دیگر محرک‌های رشد مصرف در چین است.

در هند، مصرف سرانه PVC همچنان بسیار پایین‌تر از میانگین جهانی است؛ اما با رشد طبقه متوسط، توسعه شهرنشینی و افزایش پروژه‌های دولتی در حوزه آب‌رسانی و برق‌رسانی روستایی، پیش‌بینی می‌شود نرخ رشد سالانه مصرف تا سال ۲۰۳۰ به بیش از ۶ درصد برسد.

آفریقا نیز به‌عنوان بازار نوظهور دیگر، با توجه به نیاز فزاینده به مسکن، زیرساخت‌های شهری و کشاورزی آبی، از پتانسیل بالایی برای افزایش مصرف PVC برخوردار است. ورود تولیدکنندگان چینی، هندی و خاورمیانه‌ای به این بازار، با هدف تأمین محصولات ارزان‌قیمت ساختمانی و زیرساختی، در حال افزایش است.

در مقابل، اروپا و آمریکای شمالی به سمت جایگزینی تدریجی PVC سخت (Rigid PVC) با پلیمرهای زیست‌پذیرتر یا بازیافتی حرکت کرده‌اند. با این حال، تقاضا برای PVC نرم در بخش‌هایی نظیر صنایع پزشکی، کابل‌سازی و خودرو، همچنان پابرجا باقی مانده و حتی در برخی موارد، در حال افزایش است.

بازیافت‌پذیری، نرم‌کننده‌ها و تحولات تکنولوژیک

یکی از چالش‌های اساسی بازار PVC، دشواری بازیافت این پلیمر در مقایسه با پلی‌الفین‌ها است. حضور نرم‌کننده‌های فتالاتی، پایداری حرارتی پایین و حساسیت به دما و نور، باعث شده تا بازیافت مکانیکی PVC با محدودیت‌هایی مواجه باشد. با این حال، پیشرفت‌هایی در زمینه بازیافت شیمیایی، بازتولید کلر و استفاده مجدد از نرم‌کننده‌های زیست‌پذیر در حال انجام است.

تولیدکنندگان بزرگ PVC در حال تغییر فرمولاسیون محصولات خود با نرم‌کننده‌های غیرسمی و افزودنی‌های پایدارتر هستند تا ضمن حفظ کیفیت، قابلیت بازیافت و مقبولیت زیست‌محیطی افزایش یابد. همچنین، استفاده از فناوری‌های نوین کلرزنی و الکترولیز در واحدهای کلر آلکالی، به کاهش مصرف انرژی و انتشار گازهای گلخانه‌ای کمک می‌کند.

توسعه PVC اصلاح‌شده (Modified PVC) برای کاربردهای با خواص مکانیکی خاص مانند لوله‌های فشار قوی، پروفیل‌های درب و پنجره ضدآتش، یا پوشش‌های مقاوم به UV نیز در حال گسترش است. این محصولات معمولاً حاشیه سود بالاتری داشته و بیشتر مورد توجه تولیدکنندگان پیشرو قرار گرفته‌اند.

جایگاه ایران در زنجیره جهانی PVC

ایران با دارا بودن منابع عظیم نمک، گاز طبیعی و مجتمع‌های پتروشیمی توسعه‌یافته در مناطق مختلف، ظرفیت بالقوه بالایی برای توسعه زنجیره PVC دارد. در حال حاضر، ظرفیت نصب‌شده تولید PVC کشور حدود ۷۰۰ هزار تن در سال است که عمدتاً در مجتمع‌های آبادان، اروند و بندر امام متمرکز شده است. با این حال، بهره‌برداری از این ظرفیت با محدودیت‌هایی مانند کمبود کلر، زیرساخت‌های قدیمی و ضعف در زنجیره تکمیلی همراه است.

از منظر خوراک، ایران می‌تواند با توسعه زنجیره کلر-سود-VCM، مزیت نسبی بالایی در مقایسه با تولیدکنندگان مبتنی بر زغال‌سنگ یا نفتا داشته باشد. همچنین نزدیکی جغرافیایی به بازارهای در حال رشد مانند آسیای میانه، پاکستان، افغانستان، عراق، ترکیه و شرق آفریقا، فرصت مناسبی برای توسعه صادرات فراهم کرده است.

نکته مهم دیگر، ظرفیت‌های بلااستفاده یا با راندمان پایین در برخی واحدهای داخلی است. بازسازی فنی، نوسازی تجهیزات، استفاده از فناوری‌های نوین تصفیه و کنترل خوردگی، می‌تواند به افزایش چشمگیر بهره‌وری منجر شود. از سوی دیگر، تمرکز بر تولید محصولات PVC خاص و ارزش‌افزوده‌دار مانند کامپاندهای مهندسی، کابل‌های مقاوم به حرارت، یا پوشش‌های پزشکی، مسیر رشد پایدار و رقابت‌پذیر را برای صنعت PVC کشور هموار می‌کند.

تحولات بازار جهانی PVC تا سال ۲۰۳۰ نشان می‌دهد که موفقیت در این عرصه، تنها به ظرفیت تولید وابسته نیست، بلکه به توانایی در انطباق با الزامات زیست‌محیطی، بهینه‌سازی فرمولاسیون، توسعه بازارهای صادراتی و یکپارچگی زنجیره ارزش نیز بستگی دارد. کشورهایی که بتوانند با سرمایه‌گذاری هدفمند در زیرساخت، فناوری و بازاریابی بین‌المللی، موقعیت خود را در بازار تثبیت کنند، در آینده نه‌چندان دور به رهبران جدید این صنعت تبدیل خواهند شد.

برای ایران، PVC نه‌تنها یک محصول پتروشیمیایی است، بلکه می‌تواند به یکی از پیشران‌های اقتصاد مقاومتی، اشتغال‌زایی صنعتی و توسعه صادرات غیرنفتی بدل شود. رسیدن به این هدف مستلزم بازاندیشی در استراتژی‌های توسعه، حمایت هوشمندانه دولت از صنایع پایین‌دستی، و ارتقاء دیپلماسی صنعتی در سطح منطقه‌ای و جهانی خواهد بود.